Usuwanie metali ciężkich chelatacja

Chelatacja to najbardziej skuteczna metoda usuwania metali ciężkich z organizmu.

Podstawę terapii chelatowej stworzył szwajcarski chemik Alfred Werner, który w 1913 roku otrzymał Nagrodę Nobla za opracowanie teorii dotyczącej wiązania metali przez cząsteczki organiczne. Nazwa chelatacja pochodzi od greckiego słowa chele – co znaczy: kleszcze, szczypce kraba.

Związki chelatowe (kleszczowe) powstają wówczas, gdy następuje trwałe połączenie substancji organicznej z jonem metalu co najmniej dwuwartościowego. Chelatorami są często chelaty metalu o niższym powinowactwie chemicznym do liganda (ligand to atom, cząsteczka lub anion w związkach kompleksowych, który jest przyłączony bezpośrednio do atomu centralnego lub kationu centralnego, zwanego centrum koordynacji albo rdzeniem kompleksu) niż metal usuwany, w przypadku metali ciężkich – wapnia.

Taką substancją syntetyczną jest właśnie aminokwas o nazwie EDTA (etylenodiaminotetraacetic), który wiąże wapń i jony metali ciężkich, tworząc rozpuszczalne w wodzie, stabilne kompleksy, które są następnie wydalane z organizmu przez nerki.

W latach 30. XX wieku reakcje chelatacji były już powszechnie stosowane. W medycynie po raz pierwszy wykorzystano tę wiedzę w 1948 r. w USA. Wtedy to podczas odtruwania pracowników fabryki akumulatorów ołowianych podano właśnie EDTA.

Metale ciężkie – gdzie się znajdują?

Żyjemy w środowisku, które trudno nazwać sprzyjającym. Oddychamy skażonym powietrzem, metale ciężkie znajdują się w żywności, kosmetykach. Najczęściej obserwuje się zatrucie kilkoma metalami ciężkimi jednocześnie, przy czym na ogół jeden lub dwa z nich osiągają poziom uznawany za toksyczny. Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) klasyfikuje kadm jako znany czynnik rakotwórczy, ołów jako prawdopodobny czynnik rakotwórczy, metylortęć jako możliwy czynnik rakotwórczy. Doświadczenia kliniczne wykazują, że chelatacja EDTA w pierwszej kolejności powoduje usuwanie ołowiu i kadmu, a gdy zapasy tych metali zostają wyczerpane, sięga po rtęć.

Chelatację warto stosować profilaktycznie, ale w wielu ośrodkach na świecie stosowana jest też m.in. w terapii miażdżycy i jako metoda wspomagająca w leczeniu nowotworów.

Poziom metali ciężkich we krwi jest zmienny. Laboratoryjne ustalenie podwyższonego poziomu metalu na podstawie analizy krwi dotyczy danego dnia i nie może być traktowane jako wystarczający dowód zatrucia organizmu. Powinno być natomiast alarmowym sygnałem ostrzegającym i skłonić do następnego badania. Jednym z najskuteczniejszych sposobów oceny stężenia metali ciężkich jest porównanie poziomów metali w moczu przed i po podaniu farmaceutycznego środka chelatującego.