FERDINAND MÜNZ – polskie korzenie wynalazcy EDTA

Pierwszy syntezy EDTA (kwasu etylenodiaminotetraoctowego) substancji używanej w terapii chelatacji dokonał  w 1935 r. Ferdinand Münz, austriacki chemik pochodzenia żydowskiego o polskich korzeniach. 

Był on autorem wielu patentów związków chemicznych używanych do dzisiaj w barwieniu tekstyliów. W historii nauki, niestety, jest praktycznie nieznany, ponieważ jego życie i praca naukowa przypadła na tragiczny okres prześladowań Żydów w całej Europie.

Z Krakowa do Wiednia

Ferdinand Münz urodził się w Krakowie w 1888 r. jako syn Michaela i Berthy Münz. Wtedy Kraków był jednym z najludniejszych miast Cesarstwa Austro-Węgierskiego. Miał troje rodzeństwa: Stefana, Ernesta i Amelię. Niewiele wiadomo o Stefanie, Amelia trafiła do obozu koncentracyjnego w późniejszym życiu, i tam zginęła. Ernest był prawnikiem, a później wyemigrował do Nowego Jorku. 

Pierwszym językiem Ferdynanda Münza był język polski, a nie niemiecki, jak by mogło sugerować jego nazwisko. Kiedy Ferdynand miał 10 lat, jego rodzina przeniosła się do Wiednia. Po upadku austriackiego Imperium (1919) Münz opowiedział się za obywatelstwem austriackim.

W Wiedniu w 1906 zdał maturę. W tym samym roku rozpoczął studia w Chemiczno-Technicznej Szkole Wyższej, dzisiaj jest to Uniwersytet Techniczny w Wiedniu. Do dziś jest to jedna z najbardziej prestiżowych uczelni akademickich na świecie. Münz w 1910 uzyskał tytuł inżyniera i w rok później tytuł doktora.

Pierwsze lata w Niemczech 

Po uzyskaniu dyplomu Münz przeniósł się do Niemiec. Pracował w firmach zajmujących się chemią tekstylną, a także w przemyśle farmaceutycznym i kosmetycznym. W momencie wybuchu I wojny światowej został zaciągnięty do armii austriackiej, a w 1916 był ciężko ranny. Po wojnie poświęcił się badaniom nad syntezą barwników do zastosowań włókienniczych.

Mieszkał we Frankfurcie. Pod koniec lat trzydziestych Münz ożenił się z Marią Ewald (pochodzenia aryjskiego). Mieli dwoje dzieci.

Gdy w okupowanej Europie prześladowania żydowskie narastały, próbował wyemigrować do Stanów Zjednoczonych, lecz się nie udało. Na przełomie listopada i grudnia 1938 trafił do obozu koncentracyjnego w Buchenwald. Został zwolniony już po miesiącu dzięki żonie, a dokładnie jej aryjskiemu pochodzeniu. 

Złota Dekada

Lata 1930-1939 stanowiły złotą dekadę tego wynalazcy pod względem produktywności. W tym czasie zsyntetyzował wiele komercyjnych związków, które są nadal w produkcji.

Jednym z nich jest EDTA, związek który Münz opatentował w Niemczech w 1935 r. W tamtym czasie w nazistowskich Niemczech Żyd nie mógł swobodnie prowadzić badań naukowych. Z tego powodu spotykały go prześladowania i różnego rodzaju ograniczenia, kilka publikacji i patentów pojawiło się w literaturze bez jego nazwiska. Aby zostać zauważonym Münz opatentował ten sam związek w Stanach Zjednoczonych w 1936 r. 

Wojenne „piekło”

Od 1942 do 1945 roku losy Münza są nieznane. W lutym 1945 r. został internowany w obozie koncentracyjnym Theresienstadt w Czechach, który był obozem jenieckim i miejscem przerzutowym do wschodnich „obozów zagłady”. Został uwolniony stamtąd w kwietniu 1945 r. Obóz został wyzwolony przez Armię Czerwoną miesiąc później 8 maja.

Późniejsze lata

Po powrocie z obozu Münz mieszkał w Niemczech, gdzie powrócił do dawnej firmy Farben. 11 lat później przeszedł na emeryturę. W 1957 odwiedził brata Ernesta w Stanach Zjednoczonych. Wrócił do Europy. Zmarł w 1969 r. w wieku lat 81. Został pochowany we Frankfurcie.

Synteza EDTA

 Fryderyk Münz w 1935 r. zaprojektował i zsyntetyzował EDTA jako zamiennik kwasu cytrynowego. Wcześniej ten związek rząd niemiecki  był zmuszony importować z zagranicy. Głównym celem wynalezionego związku było usunięcie jonów wapnia z wody w celu poprawy procesu barwienia na tkaninie. 

W 1941 inny uczony Frederick C. Bersworth zsyntetyzował EDTA w Stanach Zjednoczonych, stosując inną i wygodniejszą syntezę. Ten proces jest nadal używany. Sól disodowa EDTA i amoniak powstają w wyniku reakcji etylenodiaminy z formaldehydem i cyjankiem sodu. 

W 1962 r. John Singer i Mark Weisberg opracowali trzeci szlak syntezy EDTA, który wytwarza bardzo czystą postać jego soli disodowej. 

Zastosowania EDTA

EDTA jest szeroko stosowany w życiu codziennym w preparatach, takich jak szampony i żele pod prysznic. Usuwa jony metali, które przyczyniają się do twardości wody. W ten sposób na skórze, ani włosach nie pozostają żadne ślady soli. Występuje również jako dodatek i środek konserwujący w lekach, żywności i kosmetykach oraz jako środek przeciwbakteryjny, ponieważ potrafi nawet zniszczyć ścianę komórkową opornych bakterii Gram-ujemnych.

Jest szeroko stosowany w chemii analitycznej do analizy wody lub do identyfikacji ilościowej jonów metali obecnych w roztworze.

Terapie chelatujące

W 1947 r.  Martin Rubin, profesor w Georgetown Uniwersytet, odkrył, że EDTA ma działanie biologiczne na homeostazę wapnia. Od Berswerth Chemical Company otrzymał pieniądze na grant badawczy, aby zbadać zdolność EDTA do chelatowania wapnia. W wyniku tych badań EDTA zaczęto stosować do celów diagnostycznych w analizie krwi na przykład w probówkach jako antykoagulant.

EDTA jest szeroko stosowany w tzw. terapii chelatowej. Wstrzyknięty dożylnie pacjentowi może kompleksować kationy toksycznych metali obecnych w krwioobiegu. Następnie kompleks metal-EDTA jest wydalany z moczem. Był używany po zakończeniu II wojny światowej w celu przeciwdziałania powszechnemu zatruciu ołowiem wśród więźniów lub personelu marynarki zatrudnionego przy malowaniu kadłubów statków (przy użyciu barwników na bazie ołowiu). Nie długo potem dr Harry Foreman (Uniwersytet Minnesota) opracowywał nowe terapie oparte na EDTA, zarówno w zatruciu ołowiem, jak i do usuwania z organizmu radioaktywnych substancji, takich jak pluton. Od lat 50. XX w. stosowanie EDTA zostało również rozszerzone na usuwanie ołowiu w zatruciach u dzieci.

Od 1954 Foreman prowadził kilka badań dotyczących zagrożeń w terapiach chelatujących i określenia śmiertelnej dawki EDTA dla ludzi. W publikacji z 1956 r. jego współpracownicy poinformowali, że wysokie dawki soli disodowej EDTA podawane przez krótki czas mogą prowadzić do zaburzenia czynności nerek. To odkrycie doprowadziło do stworzenie nowych protokołów bezpieczeństwa w zabiegach terapeutycznych z użyciem EDTA.

Całą tę wiedzę na temat zsyntetyzowania i zastosowania EDTA w medycynie niewątpliwie zawdzięczamy Ferdynandowi Münz, który przyczynił się do postępu i zaawansowania chemii, a którego korzenie wywodzą się z dziewiętnastowiecznego Krakowa i polskojęzycznej rodziny. 

Opracowano pa podstawie: http://acshist.scs.illinois.edu/bulletin_open_access/v42-2/v42-2%20p133-140.pdf

Dowiedz się więcej na temat terapii chelatowej:

Opinie niezależnych ekspertów na temat leczenia za pomocą Na2 EDTA

Efekty terapii chelatowej z zastosowaniem Na2 EDTA w leczeniu chorób o podłożu miażdzycowym.

Świadectwa pacjentów na temat leczenia za pomocą leku Na2 EDTA